Đầu thập niên 1960, ở miền Nam Việt Nam chưa có vô tuyến truyền hình, phải
đến năm 1966 mới thành lập đài truyền hình ở Saigon.
Thời điểm này người
ta chủ yếu đón chờ thông tin từ 2 đài phát thanh, đó là Đài Tiếng Nói Việt
Nam và Đài Phát Thanh Quân Đội. Thường là sau bữa cơm chiều, người ta mở Radio
để nghe Dạ Lan – “Em gái hậu phương” giới thiệu những bài nhạc mới.
Dạ
Lan là chương trình của Đài Phát Thanh Quân Đội thời kỳ 1964 – 1975, nhằm an
ủi và nâng cao tinh thần binh sĩ, trong đó lấy âm nhạc làm phương tiện chính.
Chương trình bắt đầu được phát sóng năm 1964 và xướng ngôn viên là cô gái
xưng tên là Dạ Lan.
Chương trình phát thanh này được phát mỗi đêm trên làn
sóng dành riêng cho quân đội trong hệ thống phát thanh quốc gia, qua đài tiếp
vận Quán Tre, có công suất rất mạnh có thể nghe đến Bến Hải, nghĩa là khắp
dải đất miền Nam.
Người sáng lập của chương trình là đại tá Trần Ngọc
Huyến, và người quản đốc đài cuối cùng ở thời điểm 1975 là trung tá
Nguyễn Quang Tuyến, tức nhà văn Văn Quang.
Chương trình Dạ Lan được phát thanh
từ 7 giờ đến 9 giờ tối mỗi ngày, bắt đầu bằng lời giới thiệu:
“Đây
là chương trình Dạ Lan, tiếng nói của những người em gái hậu phương, gửi
những anh trai tiền tuyến”
Xướng ngôn viên của chương trình là một cô gái
người Bắc, giọng nói ngọt ngào. Ngoài những thông tin thời sự, phần hấp dẫn
nhất của chương trình là phần nhạc và phần thư tín, với những bức thư
được soạn thảo bởi một ban bệ chuyên môn, và cô xướng ngôn viên của
chương trình chỉ là người đọc lại các thông tin đã được soạn ra trước.

Trong giai đoạn mới thành lập chương trình Dạ Lan, phần câu chuyện hằng ngày
do Lưu Nghi phụ trách, điểm báo do Nguyễn Triệu Nam, phần nhạc do nhạc sĩ Ðan
Thọ, Ngọc Bích chọn và lời dẫn nhạc (chapeau) do Huy Phương viết.
Phần tin
tức do ban tin tức của Ðài phụ trách và thư tín do cô Ngọc Xuân và một số
người khác đặc trách việc chọn lựa thư tín để sau đó Dạ Lan trả lời trên
làn sóng phát thanh.
Nhưng đối với những “anh trai tiền tuyến”, họ nghe
được giọng Dạ Lan hàng đêm, nên cô xướng ngôn viên nghiễm nhiên là “linh
hồn” của chương trình, là đại diện của những người em gái hậu phương
hàng đêm nhỏ to tâm tình cùng các anh lính.
Chương trình thành công vượt bậc
và thư từ các chiến sĩ, nhất là từ các vùng đất xa xôi, tiền đồn heo hút
gửi về cho Dạ Lan tới tấp, đến nỗi đài Quân Ðội phải mướn bốn nữ nhân
viên dân chính, công việc mỗi ngày chỉ để ngồi viết thư trả lời cho các anh
chiến sĩ. Bốn cô đặc trách 4 Vùng, và lẽ cố nhiên dưới mỗi lá thư đều ký
tên Dạ Lan. 
Với một người lính xa nhà, ở một nơi tiền đồn heo hút, xa ánh
đèn thành phố, không sách báo, mỗi đêm chỉ có một cái radio chạy pin để nghe
giọng em gái Dạ Lan tỉ tê, tâm sự, khi nhận được một lá thư hồi âm của em
gái Dạ Lan từ KBC 3168, thì tác động tâm lý là vô cùng lớn.
Để đáp ứng
“nhu cầu chiến sĩ”, cô Hoàng Xuân Lan (Dạ Lan 1) được cho phép đi chụp ảnh
in thành carte-postale để gửi tặng anh em chiến sĩ. Bức ảnh được in trên bìa
báo Xuân Chiến Sĩ Cộng Hòa năm 1965, do nhà nhiếp ảnh nổi tiếng Nguyễn Kỳ ở
Saigon vào thập niên 60, chụp. Bức ảnh đã được làm mờ các chi tiết, sở
trường trong các bức chân dung của Nguyễn Kỳ.
Một số carte-postale chụp cô
Xuân Lan, “em gái hậu phương Dạ Lan” cũng được ấn hành để gởi tặng đến
các chiến sĩ tiền đồn. Tuy vậy nhân vật “em gái hậu phương Dạ Lan” chưa
bao giờ xuất hiện trên truyền hình, báo chí hay ngoài đời mà chỉ duy nhất qua
làn sóng điện.
Cô cũng nhận được không ít thư từ tỏ tình với cô của các
“anh tiền tuyến”. Nhiều anh tiền tuyến đi phép về Sài Gòn có tìm đến Đài
phát thanh Quân đội nhưng không bao giờ gặp được Dạ Lan bằng xương bằng
thịt.
Ðêm đêm trên làn sóng điện của Ðài Phát Thanh Quân Ðội, giọng nói
của người em gái hậu phương có mãnh lực thu hút cảm tình của các binh sĩ trú
đóng khắp trên bốn vùng chiến thuật. Danh từ “em gái hậu phương” và “anh
trai tiền tuyến” là một danh từ khá quen thuộc phát sinh trong thời gian này
được nghe và dùng nhiều trong các bài thơ hay nhạc phẩm thịnh hành.
Người em
gái hậu phương Dạ Lan đã trở thành huyền thoại, nhưng cũng có không ít cặp
đôi đã nhờ có phong trào nữ sinh viết thư chúc Tết chiến sĩ của chương trình
Dạ Lan mà nên vợ nên chồng sống hạnh phúc đến tận ngày nay.
Xuân Lan làm cho
đài đến năm 1966 thì chuyển về đài phát thanh Đà Lạt. Người tiếp tục
Chương trình Dạ Lan, thật trùng hợp là cũng có tên thật là Lan: Hồng Phương
Lan, tức Mỹ Linh.
 Lúc đó, cô Mỹ Linh đang làm việc cho Đài Phát thanh Quân
Đội, ở Chương trình Nhạc Ngoại Quốc yêu cầu. Cô là người Bắc, vì có
giọng nói giống hệt như giọng cô Xuân Lan nên cô được chọn để tiếp tục
Chương trình Dạ Lan mà không ai hay biết, ai cũng tưởng chỉ có một Dạ
Lan.
Thực ra Hồng Phương Lan (Dạ Lan 2) là người Huế nhưng nói giọng Bắc. Cô
làm ở đài phát thanh quân đội từ những năm 1957-58, trước cả Xuân Lan. Không
ai biết mặt và biết tên Dạ Lan cả, Dạ Lan có thể là bất cứ người nào. Vì
vậy Dạ Lan được xem là “huyền thoại”, ai muốn tưởng tượng Dạ Lan như
thế nào cũng được.
Sau 75, nhớ đến chương trình Dạ Lan, người ta lại thắc
mắc về xuất thân của Dạ Lan và số phận của cô ra sao, nhờ đó các thính
giả sau này mới biết được có 2 cô Lan, và người ta đã liên lạc được với
cả 2 cô.
Qua sự thăm hỏi của nhiều người, cuối cùng người ta được biết,
cô Hoàng Xuân Lan (Dạ Lan 1) hiện đang sống ở Saigon và cô Hồng Phương Lan (Dạ
Lan 2) đang định cư tại South Carolina, và cho đến giờ này, trong thư từ và cả
email giao thiệp cả hai cô đều ký tên mình là Dạ Lan.
 (FB Hạ Vi)